Cuộc đổ bộ vá đánh chiếm Novorossiysk

Chiến dịch Novorossiysk là một phần quan trọng mở đầu chiến dịch tấn công của Phương diện quân Bắc Kavkaz nhằm thu hồi bán đảo Taman từ tay quân đội Đức Quốc xã. Triển khai từ ngày 10 tháng 9 với sự hiệp dồng ăn ý của Tập đoàn quân 18 và Hạm đội Biển Đen, chỉ sau một tuần, quân đội Liên Xô đã chiếm lại thành phố và quân cảng Novorossiysk, hình thành một mũi tán công vu hồi nguy hiểm vào sau lưng các đơn vị chủ lực của Tập đoàn quân 17 (Đức) đang bố trí trên "Phòng tuyến xanh". Cùng thời gian trên, Tập đoàn quân 9 trên cánh phải cũng tổ chức một số đợt công kích vào thị trấn "Tháng Mười Đỏ" ở phía Tây Nam Temryuk, không cho Quân đoàn 49 (Đức) di chuyển lực lượng về trung tâm phòng ngự Kievskoye - Moldavanskaya, nơi quân đội Liên Xô dự tính tổ chức các mũi đột kích chính.[12]

Từ Novorossiysk đến Temryuk

Ngày 12 tháng 10, trong khi chiến sự ở Novorossiysk còn chưa kết thúc, Quân đoàn bộ binh cận vệ 5 của Tập đoàn quân 9 đã vượt sông Adagum đột kích vào cứ điểm Keslerovo do sư đoàn bộ binh 79 thuộc Quân đoàn 44 (Đức) đóng giữ. Như một lẽ tự nhiên, tướng Maximilian de Angelis điều sư đoàn bộ binh 98 và yêu cầu sư đoàn bộ binh 10 (Romania) phản kích để giành lại Keslerovo và lấp lại cửa mở. Sau 5 ngày chiến đấu, ba sư đoàn Đức và Romania vẫn không đẩy lui được quân đoàn bộ binh cận vệ 5 trong khi hai bên sườn của cụm cứ điểm Keslerovo - Kievskoye, các mũi tiến công chính của Tập đoàn quân 56 (Liên Xô) đã sẵn sàng đột phá. Ngày 17 tháng 9, chủ lực Tập đoàn quân 56 (Liên Xô) gồm các quân đoàn bộ binh cận vệ 2 và 32 có Lữ đoàn xe tăng 63 mở đường đã đột phá một đoạn dài 6 km trên tuyến phòng ngự của Quân đoàn 44 (Đức) tại khu vực Moldavanskaya.[1] Yểm hộ cho cuộc tấn công này, 108 máy bay của Tập đoàn quân không quân 4 và 28 máy bay của Hạm đội Biển Đen đã được huy động. Các máy bay cường kích và ném bom của các sư đoàn 218 và 230 đã đánh bom trúng nhiều hỏa điểm pháo binh và súng máy của sư đoàn bộ binh 98 Đức và cả sở chỉ huy dã chiến Quân đoàn 44 (Đức) tại Gladkovskaya.[10] Các máy bay trinh sát của hạm đội biển đen cũng chỉ điểm và hiệu chỉnh chính xác cho pháo binh Tập đoàn quân 56 bắn phá các hỏa điểm của quân Đức trong khoảng 10 km gần tiền duyên.[4] Một mình sư đoàn 97 (Đức) không đủ binh lực để đối phó và vội vã tháo chạy về làng Nizhni Grechky (???). ở phía Bắc, Sư đoàn bộ binh 10 (Romania) trong khi triển khai chủ lực xuống phía Nam để hỗ trợ cho Sư đoàn 79 (Đức) chiếm lại Keslerovo cũng "để ngỏ" một đoạn phòng tuyến dài 5 km trước khu vực "Tháng Mười Đỏ". Tướng K. S. Melnik đã tận dụng ngay cơ hội này để tung các sư đoàn bộ binh 316, 351 và 389 đột phá trực diện vào thị trấn "Tháng Mười Đỏ" và phát triển về hướng Varenikovskaya. Từ phía Nam, Lữ đoàn xe tăng 63 cùng quân đoàn bộ binh cận vệ 2 tiếp tục tấn công vòng ra phía sau Cụm cứ điểm Kievskoye và gặp sư đoàn bộ binh 389 (Tập đoàn quân 9) tại nhà ga Varenikovskaya ngày 20 tháng 9. Trong vòng vây là quân của các sư đoàn bộ binh 79, 97 (Đức) và sư đoàn bộ binh 10 (Romania), chỉ có không quá ba trung đoàn Đức và Romania thoát khỏi cuộc bao vây này và rút chạy về Gostagaevkaya, nơi đóng sở chỉ huy Tập đoàn quân 17 trong khi sở chỉ huy này đã rút về khu phòng thủ Starotitarovskaya. Ngày 22 tháng 9, các đơn vị Đức và Romania còn lại tại cụm cứ điểm Keslerovo - Kievskoye đầu hàng quân đội Liên Xô[2]

Tại phía Bắc Novorossiysk, cánh trái của Tập đoàn quân 56 gồm các sư đoàn bộ binh 317, 395 và lữ đoàn bộ binh 20 được phối thuộc Lữ đoàn xe tăng cận vệ 5 đã nhanh chóng tràn ngập cụm cứ điểm Moldavanskoye và hướng đòn tấn công về thị trấn Verkhnebakansky, một trung tâm phòng ngự mạnh của quân Đức và Romania do Sư đoàn bộ binh nhẹ 101 (Đức, nguyên là trung đoàn cơ giới 101) đóng giữ. Từ phía Novorossiysk, Tập đoàn quân 18 (Liên Xô) sau khi giải phóng Novorossiysk cũng phát triển tấn công đến Verkhnebakansky. Ngày 18 tháng 9, tướng Karl Allmendinger tập trung Sư đoàn sơn chiến 4 (Đức), Sư đoàn sơn chiến 4 (Romania) ở phía Tây, Sư đoàn bộ binh 73 và Sư đoàn sơn chiến 1 (Romania) từ phía Đông phản đột kích và hai bên sườn Tập đoàn quân 18 đang tấn công từ Novorossiysk lên Verkhnebakansky nhưng chỉ sau một ngày, Quân đoàn bộ binh cận vệ 8, các lữ đoàn bộ binh 81 và 107 đã đánh lui cuộc phản kích này.[1] Không quân hạm đội Biển Đen đã huy động hơn 20 máy bay IL-2 thực hiện khoảng 300 phi vụ ngăn chặn các mũi phản kích của quân Đức và Romania. Tướng Đức Karl Allmendinger vội cho rút Sư đoàn bộ binh 9 đang phòng thủ tại khu vực Neberzhayevskaya về nhưng không kịp; và sư đoàn này đã phải luồn lách qua các mũi tiến công của Lữ đoàn bộ binh 20 (Liên Xô) để vào được Verkhnebakansky. Bị truy kích, tàn quân của Sư đoàn bộ binh 73 (Đức), Sư đoàn sơn chiến 4 (Đức), các sư đoàn sơn chiến 1 và 4 (Romania) cũng tháo chạy về trung tâm phòng ngự Verkhnebakansky. Ngày 21 tháng 9, quân Đức bỏ Verkhnebakansky rút lên Gostagayevskaya tìm đường chạy sang Krym.[10]

Khởi hành chậm hơn các đơn vị bộ binh 1 ngày từ cảng Novorossiysk, Lữ đoàn tàu đổ bộ 108 (Hạm đội Biển Đen) đã đưa các lữ đoàn hải quân đánh bộ 83 và 255 lên mũi Anapa ngày 21 tháng 9. Tướng Karl Allmendinger điều sư đoàn bộ binh 125 trong lực lượng dự bị của mình được tăng cường một trung đoàn xe tăng ra phía Tây cùng Sư đoàn bộ binh 19 (Romania) cố giữ Anapa để không cho quân đội Liên Xô tiến nhanh lên phía Bắc, cắt con đường thoát sang Krym. Chiến sự diễn ra lịch liệt nhất tại hành lang Volchy Vorota (???) (tiếng Nga:Волчьи Ворота, có nghĩa là Cổng Sói) giữa Lữ đoàn xe tăng cận vệ 5 và trung đoàn xe tăng Đức. Đến 17 giờ cùng ngày, quân Đức và Romania tháo chạy ra doi đất Blagoveshenskaya bỏ lại 49 khẩu pháo, 77 súng cối, 180 súng máy, hơn 4.000 tiểu liên và súng trường cùng 40 kho hàng. Các sư đoàn bộ binh 89 và 176 đã đánh chiếm các cụm cứ điểm Anapa và Krasnomedvedobskaya. (???)[1] Quân Đức đã ém sẵn các tàu biển tại ngoài khơi vịnh Kizyntatsky để di tản các đơn vị chủ yếu của Quân đoàn bộ binh xung kích 5 (Đức), Nhưng ngày 18 tháng 9, Sư đoàn không quân 11 Novorrossiysk của Hạm đội Biển Đen đã phát hiện đội tàu này và đánh đắm 1 pháo hạm, 2 tàu vận tải của hải quân Đức ngay trước cửa vịnh Kizyntatsky, buộc những chiếc còn lại vải tháo lui dưới sự yểm hộ của không quân tiêm kích Đức. chặn đứng ý đồ sử dụng các bến bãi quanh vịnh Kizyntatsky để rút quân sang Taman của Tập đoàn quân 17.[4]

Đến ngày 26 tháng 9 năm 1943, hầu hết các cụm cứ điểm quan trọng trên "Phòng tuyến xanh" của Tập đoàn quân 17 (Đức) tại Taman lần lượt thất thủ:

• Ngày 16 tháng 9: Novorossiysk;
• Ngày 19 tháng 9: Gaiduk và Krasnaya Okmyabr (???);
• Ngày 20 tháng 9: Moldavanskaya và Varenikovskaya.
• Ngày 21 tháng 9: Verkhnebakansky, Kurchanskaya;
• Ngày 22 tháng 9: Keslerovo và Kievskoye;
• Ngày 25 tháng 9: Gostagayevskaya, trung tâm phòng ngự cuối cùng của "Phòng tuyến xanh" sụp đổ

Trên những doi đất cuối cùng

Sau khi bị mất toàn bộ "Phòng tuyến xanh" trong 25 ngày đầu chiến dịch, Tập đoàn quân 17 (Đức) buộc phải dựa vào các chướng ngại thiên nhiên để ngăn chặn tốc độ tấn công của quân đội Liên Xô. Điều bất hợp lý nhất đối với tướng Erwin Gustaf Jaenecke là ông này đã bố trí Quân đoàn sơn chiến 49 vốn là đơn vị chuyên tác chiến ở vùng núi đến giữ khu vực cửa sông Kuban mà 3/4 địa hình là đầm lầy, các hồ nước mặn và các bãi ngập nước nửa chìm, nửa nổi. Tuy nhiên, tướng Rudolf Konrad cũng biết cách khắc phục những bất lợi đó, ông ta "nhường lại" toàn bộ khu vực ngập mặn quanh vịnh Kurchnsky cho Tập đoàn quân 9 (Liên Xô) xử lý và rút các sư đoàn 50 và 370 về giữ căn cứ không quân Temryuk, đồng thời là cửa ngõ chặn con đường qua Starotitarovskaya đến các mũi đất Tuzla và Chushka có các bến vượt sang bán đảo Kerch.[10]

Mặc dù các sư đoàn bộ binh 227, 276 và 304 Tập đoàn quân 9 đã có mặt ở cửa ngõ Temryuk từ ngày 22 tháng 9 nhưng vẫn không đột phá được qua cụm cứ điểm do hai sư đoàn 50 và 370 (Đức) đóng giữ. Để mở thêm một hướng công kích, tướng I. E. Petrov yêu cầu Phó đô đốc L. A. Vladimirsky, tư lệnh Hải quân hạm đội Biển Đen sử dụng phân hạm đội Adov hỗ trợ. Ngày 23 tháng 9, Chuẩn đô đốc S. G. Goshkov huy động hầu hết tàu bè của mình, chuyên chở 8.000 quân thuộc các lữ đoàn hải quân đánh bộ 8 và 47 bí mật tiếp cận ngoài khơi phía Bắc Temryuk. ngày 24 tháng 9, 2 khu trục hạm, 6 pháo hạm và đội tàu phóng lôi của Phân hạm đội Azov đã đánh đuổi đội tàu tuần tiễu ven bờ của quân Đức, buộc đội tàu này phải bỏ chạy về Kerch. Đêm 24 tháng 9, các bãi đổ bộ đã được đoàn tàu phóng lôi và pháo hạm dọn sạch, Lữ đoàn hải quân đánh bộ 8 đánh chiếm đầu cầu Chaikyno, lữ đoàn 47 đổ bộ lên Golubitskaya và cũng chiếm được một đầu cầu rộng 2 km, sâu 1 km. Sáng sớm 25 tháng 9, các lữ đoàn tàu vận tải tiếp tục đưa lên Chaikyno 1.200 quân của trung đoàn bộ binh 547, 369 quân của tiểu đoàn Hải quân đánh bộ độc lập 220; đổ bộ lên Golubitskaya 850 quân của Trung đoàn bộ binh độc lập 9. Ngày 26 tháng 9, các đơn vị này tiếp tục mở sộng các đầu cầu và bắt đầu đột kích phía sau hai sư đoàn Đức đang phòng thủ Temryuk.[11]

Bị đánh từ hai phía, tướng Rudolf Konrad phải kéo sư đoàn 50 từ phía Nam Temryuk lên phía Bắc đối phó. Tập đoàn quân 44 (Đức) đang cố thủ tại Starotitarovskaya buộc phải san sẻ bớt hai trung đoàn vượt qua eo biển nông Akhtanizovskaya sang "đỡ đòn" cho Tập đoàn quân 49. Ngày 25 tháng 9, Sư đoàn bộ binh 50 (Đức) mở cuộc phản kích quyết liệt vào căn cứ đầu cầu Chaikyno, đánh thiệt hại nặng Lữ đoàn hải quân đánh bộ 8 và trung đoàn bộ binh 547 (Liên Xô). Trong khi Tập đoàn quân 49 (Đức) đang tập trung thanh toán hai căn cứ đầu cầu nguy hiểm, ngày 26 tháng 9, Quân đoàn bộ binh cận vệ 11 được điều từ lực lượng dự bị của Phương diện quân Bắc Kavkaz đến phía Nam Temryuk đã cùng với các sư đoàn bộ binh 304 và 227 với sự yểm hộ tối đa của pháo binh đã phá vỡ tuyến phòng ngự ở ngoại ô phía Đông Nam Temryuk của Sư đoàn bộ binh 370 (Đức). Bị đánh ép từ ba phía, Tập đoàn quân 49 (Đức) phải mở đường máu qua vùng ngập mặn Akhtanizovskaya để tháo chạy sang Zaporozhskaya và bị thiệt hại nặng do hỏa lực của Lữ đoàn hải quân đánh bộ 47 và trung đoàn bộ binh đọc lập 9 bắn quét vào sườn phải. Một bộ phận Tập đoàn quân 49 vượt qua được hành lang lửa đạn dài 2 km trước đầu cầu Golubitskaya chạy sang Akhtanizovskaya trước sự truy đuổi của Sư đoàn bộ binh 227 (Liên Xô). Chiều 27 tháng 9, toàn bộ thành phố và sân bay Temryuk đã nằm trong tay quân đội Liên Xô. Mặc dù quân đội Liên Xô thu giữ được nhiều pháo, súng cối và vũ khí cá nhân nhưng tất cả máy bay Đức tại đây đã di tản sang Krym.[4]

Ở phía Nam, ngày 25 tháng 9, Hải quân đánh bộ Liên Xô đổ bộ lên cửa vịnh Bugasky phối hợp các sư đoàn bộ binh 89 và 318 của Tập đoàn quân 18 tiếp tục truy kích và đến 29 tháng 9 đã đánh bại Sư đoàn bộ binh 19 (Romania) và Sư đoàn bộ binh 125 (Đức) tại doi đất Blagoveshenskaya bằng ba mũi tiến công từ ba hướng Suvorovo-Cherkesskiy, Dzhemete (???) trong đất liền ra và từ biển vào. Không quân Đức từ sân bay Tamansky tổ chức oanh tạc Sư đoàn 89 (Liên Xô) tại Vichiazevskaya (Vityazevo) nhưng không cứu được hai sư đoàn Đức và Romania thoát khỏi bị tiêu diệt và bị bắt. Hơn 1.600 quân Đức và Romania bị bắt tại khu vực hồ nước mặn Vichiazevsky. Tướng Erwin Jaenecke cố lập một khu vực phòng thủ mạnh ở Starotitarovskaya gồm tàn quân của sư đoàn 370, các sư đoàn bộ binh 79, 97, sư đoàn sơn chiến 4 và sư đoàn kỵ binh 9 (Romania) để có thêm thời gian di tản các đơn vị còn lại. Ngày 1 tháng 10, Tập đoàn quân 56 phá vỡ tuyến phòng thủ của quân Đức tại khu vực Krasnaya Strela (Strelka), đánh chiếm Vyshesteblievskaya, tướng Maximilian de Angelis dẫn quân chạy ra hướng biển. Mũi đột kích của Tập đoàn quân 18 vận động qua doi đất Bugasky đã đánh chiếm Veselovka ngày 2 tháng 10, cánh phải của Tập đoàn quân 18 gồm các lữ đoàn bộ binh 81 và 107 quay sang phía đông định chặn đánh Quân đoàn 44 (Đức) đang rút lui nhưng không kịp. Chiều ngày 2 tháng 9, tướng Maximilian de Angelis đã có mặt ở Taman, còn tướng Erwin Gustaf Jaenecke đã vượt biển sang bán đảo Kerch trên một thủy phi cơ Đức được phái đến đón ông ta và cất cánh từ đêm 1 tháng 9. Ngày 3 tháng 9, tướng Maximilian de Angelis tập trung sư đoàn bộ binh 97 và sư đoàn kỵ binh 9 (Romania) mở cuộc phản kích vào sườn trái Quân đoàn bộ binh cận vệ 8 đáng tấn công từ Veselovka vào Taman. Cuộc phản kích nhanh chóng bị Quân đoàn bộ binh cận vệ 8 và sư đoàn bộ binh 176 từ Gryazelechevnitsa (???) kéo lên dập tắt. Chiều 3 tháng 10, Quân đoàn bộ binh cận vệ 8 và Lữ đoàn xe tăng cận vệ 5 tiến vào Taman.[1]

Ở phía Bắc, các sư đoàn bộ binh 50 và 79 cùng sư đoàn bộ binh 10 (Romania vẫn tiếp tục kháng cự để giữ lấy con đường thoát thân cuối cùng sang bán đảo Kerch, tướng Rudolf Konrad cố gắng vơ vét tàn quân lập hai tuyến ngăn chặn tại Senaya Semenyuk (???), Akhtanizovskaya và Peresyp ở phía ngoài cùng ba chốt chặn Kuchugury, Fontalovskaya và Tartasky (???) ngay trên bờ eo biển Kerch nhưng Tập đoàn quan 56 dã cơ động nhanh hơn. Ngày 7 tháng 10, các sư đoàn bộ binh cận vệ 20, 83 và 242 phá vỡ tuyến phòng thủ phía ngoài ở Senaya Semenyuk, phối hợp với Sư đoàn 227 (Tập đoàn quân 9) đánh từ hai mặt vào hai cứ điểm Akhtanizovskaya và Peresyp. Ngày 8 tháng 10, bốn sư đoàn Liên Xô bắt đầu dồn ép tàn quân của ba sư đoàn Đức và Romania. Chỉ một phần quân Đức tháo chạy qua làng Ilyich ra được doi đất Chushka, cướp thuyền của ngư dân để sang Kerch. Số quân còn lại cố chống cự đến sang ngày 9 tháng 10. Sang ngày 9 tháng 10, lữ đoàn hải quân đánh bộ 255 đánch chiếm đảo nổi Tuzla, giữa eo biển Kerch. 9 giờ sáng ngày 9 tháng 10, toán quân Đức cuối cùng ở Zaporozhskaya hạ vũ khí đầu hàng.[3]